Svjedoci istorije: Pogledajte 15 spomenika NOR-a (FOTO)

Svi se sjećamo priča o velikim bitkama iz Drugog svjetskog rata koje su bile povod da se u poslijeratnoj Jugoslaviji 60-tih i 70-tih godina izgrade umjetničko-arhitektonske strukture koje su bile podsjetnik za sva pokoljenja o herojskoj borbi naroda Jugoslavije.

Ove spomenike su dizajnirali različiti skulptori (Dušan Džamonja, Vojin Bakić, Miodrag Živković …) i arhitekti (Bogdan Bogdanović, Gradimir Medaković …) te su na taj način stvorili jedan snažan vizuelni simbol koji je na svoj način govorio o snazi i samoopredjeljenosti tadašnje SFRJ.

U 80-tim godinama ovi su spomenici godišnje privlačili milione posjetilaca, naročito mladih pionira i onih nešto starijih omladinaca. Nakon raspada Jugoslavije spomenici su uglavnom ostali prepušteni sami sebi, a njihova simbolika se izgubila negdje u novom vremenu i novonastalim državama. Međutim, bez obzira na ova nova vremena, za većinu njih možemo reći da i dalje posjeduju onu zadivljujuću ljepotu koju su uostalom osjećali i milioni Jugoslovena koji su ih nekada posjećivali bez obzira što je njihova simbolika već odavno počela da blijedi.

Neki su prilično, neki u potpunosti devastirani, a neki su “preživjeli” pa i danas svjedoče o istoriji ovih prostora.

Podgarić je malo naselje u brežuljkastom području na obroncima Moslavačke gore. Poznat je po Spomeniku revolucije naroda Moslavine, rad kipara Dušana Džamonje iz 1967. Tu se dogodio partizanski ustanak 1941., a u obližnjim šumama nalazile su se tri partizanske bolnice. Kraj spomenika je i partizansko groblje.

Petrova Gora je planina na Kordunu u Hrvatskoj. Ideja o izgradnji spomenika na vrhu Petrovac potiče od završetka Drugog svjetskog rata pa je 6. maja 1946. položen kamen temeljac. S izgradnjom se započelo tek nakon 34 godine, sredinom 1980 godine prema idejnom rješenju hrvatskog kipara Vojina Bakića. Otvorenje spomenika bilo je 4. oktobra 1981. godine. Spomenik je remek djelo monumentalne komemorativne skulpture svog doba i naglašava veličinu Petrove gore u antifašističkoj borbi na tom području.

Kosmaj je planina u Srbiji u okolini Sopota i Mladenovca. U Drugom svjetskom ratu na području Kosmaja djelovao je čuveni Kosmajsko-posavski partizanski odred, a palim borcima iz tog odreda je na vrhu planine podignut spomenik.

Tjentište se nalazi u okviru nacionalnog parka Sutjeska. U njemu su 1971. godine podignuti impozantni spomenik (autora Miodraga Živkovića) i kosturnica palih boraca u Petoj neprijateljskoj ofanzivi. U spomen-muzeju upisana su imena više od 7.000 boraca palih u legendarnoj bici na Sutjesci. Tjentište je u vrijeme SFRJ bilo poznato turističko mjesto, znano i pod imenom Dolina heroja, sa godišnjom posjetom od oko 30.000 turista.

Kruševo je gradić u Makedoniji koji je sam po sebi mali muzej, tradicionalne arhitekture 18. i 19. vijeka. U gradu se nalazi spomenik Makedonium (posvećen Ilindenskom ustanku), kao i Muzej posvećen Kruševskoj republici i Ilindenskom ustanku.

Kozara je planina u sjeverozapadnom dijelu BiH. Najpoznatija je po stradanju civila u Drugom svjetskom ratu, kada su snage njemačkog Wehrmachta opkolile partizane na Kozari s namjerom da ih unište. U napadu na Kozaru sudjelovalo je 15.000 njemačkih vojnika, 22.000 ustaša i domobrana te 2.000 četnika. Velik broj civila je odveden u Koncentracioni logor Jasenovac, a dio je ubijen na mjestu. Krvava epopeja na Kozari pretvorila je ovu planinu u legendu. Ona je postala simbol partizanskog otpora i stradanja.

Grmeč je planina koja se proteže sjevero-zapadnim dijelom Bosne dužinom oko 70 km između tokova rijeka Une i Sane. Cijelo vrijeme Drugog svjetskog rata to je područje bilo slobodna partizanska teritorija, koju fašisti nikada nisu zauzeli. Centralni spomenik NOB-a je podignut u memorijalnoj zoni Korčanica na ovoj planini.

Ilirska Bistrica je gradić u Sloveniji, smješten dvadesetak kilometara od Rijeke, mjesto je na kojem se nalazi „Hrib svobode“ (Brdo slobode). Spomenik palim partizanima podignut je 1965. godine. Izradio ga je slovenski kipar Janez Lenassi.

Jasenovac je dugo godina bilo vjerovatno jedino mjesto masovnog zločina u Evropi koje još nije bilo obilježeno, s obzirom na veličinu zločina koji se tamo dogodio. Monumentalni Kameni cvijet svečano je otvoren 1966. godine. Posvećen je svim žrtvama ustaškog genocida u koncentracionom logoru Jasenovac tokom Drugog svjetskog rata. Bogdan Bogdanović je na mestu logora dizajnirao betonski cvijet, simbol nježnosti i ljepote. Bogdanović nije htio da spomenik bude simbol užasa koji se dogodio, već simbol života i ponovnog rađanja.

Niški park Bubanj je mjesto sa spomenikom podignutim u sjećanje streljanim građanima Niša i južne Srbije u Drugom svjetskom ratu. Spomen park Bubanj je autentično mjesto masovnog fašističkog terora. Stratište je 1950. prvobitno obilježeno spomen-piramidom, a novi monumentalni spomenik, “Tri pesnice” rad je hrvatskog kipara Ivana Sabolića i otkriven je 14. oktobra 1963. godine.

Košute su poznato partizansko uporište u splitskom zaleđu, gdje je 1961. godine postavljen spomenik poginulim borcima Splitskog partizanskog odreda. Rad je kipara Vuke Bombardellija, bio je visok 17 metara u obliku trokrilnog obeliska. U avgustu 1992. godine pod spomenik je postavljena velika količina eksploziva te je skoro u potpunosti srušen.

Makljen je planinski prevoj u Bosni i Hercegovini na kome se nalazio Spomenik “Pesnica” koji je svečano otvorio Josip Broz Tito 12. novembra 1978. godine. Nakon otvaranja pa sve do rata, na Makljenu su se okupljale desetine hiljada ljudi; danas je spomenik napušten i srušen. Dizajnirao ga je akademik Boško Kućanski, jedan od najvećih bosanskohercegovačkih umjetnika 20. vijeka. Spomenik je zamišljen kao nezadrživa snaga partizanskih brigada koje su trebale prijeći u oslobođen teritorij preko Neretve.

Kadinjača je memorijalni kompleks, kod Užica u Srbiji, a svjedoči o jeseni 1941. godine kada su pripadnici Radničkog bataljona Užičkog NOP pružili žestok otpor nadmoćnijem njemačkom neprijatelju koji je u tom periodu krenuo u ofanzivu na oslobođenu “Užičku republiku”. Borci Radničkog bataljona hrabro su stradali u bitci na Kadinjači 29. novembra 1941. godine. Čitav memorijalni kompleks svečano je otvorio predsjednik Republike Josip Broz Tito, 23. septembra 1979. godine.

Sinj, spomenik u Raduši. Podignut je 1962. godine u spomen na 24 pripadnika Prvog splitskog odreda koji su strijeljani 26. avgusta 1941. godine, odlukom Prijekog suda u Sinju. Među strijeljanima bili su i pripadnici Radničkog kluba Split koji je u četiri sezone iz četvrte fudbalske lige dogurao do trećeg mjesta tadašnje prve hrvatske lige. Spomenik su obnovili braća Jozo i Slaven Žužul jer je neprestano bio na meti vandala. Na kamenu unutar spomenika ispisana su imena svih strijeljanih.

Kragujevac je u Drugom svjetskom ratu nažalost upamćen po Kragujevačkom oktobru – masovnom strijeljanju građana Kragujevca i okolnih mjesta koga su 20. i 21.10. 1941. počinile njemačke okupacijske snage u znak odmazde za djelovanje ustanika na području okupirane Srbije. Redom su ubijani nedužni ljudi, uključujući cijele razrede gimnazijalaca, a ovo predstavlja jedan od najvećih ratnih zločina počinjenih na prostoru Jugoslavije u Drugom svjetskom ratu. “Prekinuti let” je spomenik ubijenim đacima kragujevačke gimnazije.

Izvor: Nezavisne